UM Kalisz: Kalisz. Poznaj i odkryj na nowo

Zapraszamy na wędrówkę Szlakiem Niepodległości”. To ostatni nasz wspólny, wakacyjny spacer po Kaliszu i nie tylko… Zachęcamy do odwiedzenia miejsc ważnych dla miasta i jego mieszkańców.

Szlak zaprowadzi nas do miejsc, może nie zawsze zbyt atrakcyjnych z turystycznego punktu widzenia, ale z pewnością do takich, w których rozgrywały się wydarzenia na trwałe wpisane w dzieje nadprośniańskiego miasta. Do miejsc, w których rodziła się niepodległość i legenda legionów Józefa Piłsudskiego, a mieszkańcy Kalisza przygotowywali się do rozbrajania żołnierzy niemieckich oraz przejęcia od nich władzy w swoje ręce. Do miejsc, z których nieco później wyruszali przelewać krew w walkach o wyzwolenie zachodniej części Wielkopolski spod pruskiego panowania oraz w obronie granic odradzającej się Ojczyzny. Wędrując naszym szlakiem, który rozpocznie się i zakończy w Szczypiornie, dotrzemy do miejsc, które dziś wyglądają bardzo podobnie do tego, jak sto lat temu. Trafimy jednak także do takich, które w późniejszych latach całkowicie zniknęły z krajobrazu miasta. Dlatego, aby te braki” uzupełnić i w miarę możliwości, w pełni ukazać obraz Kalisza z pierwszych dni wolności i niepodległości, w poniższym informatorze umieszczono także kilka zdjęć archiwalnych.

KALISZ-SZCZYPIORNO
KOŚCIÓŁ PW. PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO

Kościół powstał na terenie, który w latach I wojny światowej stanowił część dużego, niemieckiego obozu dla jeńców wojennych. Nosił nazwę Obóz jeniecki nr 5 w Skalmierzycach” i od stycznia 1915 do listopada 1918 r. przebywali w nim Rosjanie, Francuzi, Anglicy, Włosi, Rumuni, Serbowie, Czarnogórcy, a nawet Hindusi i inni żołnierze z wojsk kolonialnych. W lipcu 1917 r. do obozu internowano także nieco ponad 3000 legionistów z I i III Brygady Legionów Polskich, pochodzących z Królestwa Polskiego, którzy za namową Józefa Piłsudskiego odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec i służenia w Polnische Wehrmacht”.

KAMIENICA PUCHALSKIEGO
PRZY PLACU JANA KILIŃSKIEGO

Od wiosny 1918 r. znajdowała się tu kwatera konspiracyjnej Polskiej
Organizacji Wojskowej tworzonej z inicjatywy J. Piłsudskiego. W Kaliszu
założył ją w 1915 r. por. J. Zdanowicz-Opieliński. Rozwijała się ona szybko i w 2. połowie 1916 r. obejmowała jako VIII Okręg POW z komendantem ppor. J. Łepkowskim powiaty: kaliski, kolski, koniński, sieradzki, słupecki i turecki. Skupiała byłych legionistów i młodzież. Prowadziła działalność szkoleniowo-wojskową i dywersyjno- wywiadowczą oraz współpracowała z drużynami harcerskimi.

W latach I wojny światowej w budynku mieściła się komenda niemieckiego okręgu wojskowego, na której czele stał od połowy 1918 r. gen. von Sontag. Rankiem 11 listopada tegoż roku przybył tu, z ramienia Sztabu Wojskowego Ziemi Kaliskiej, por. J. Ulrych (w towarzystwie ppor. S. Bienieckiego) i zażądał od generała przekazania mu władzy w mieście i powiecie oraz opuszczenia
gmachu przez żołnierzy niemieckich. Niemców pozbawi ich grupa harcerzy uzbrojonych w broń palną. Oni też wywiesili na balkonie amarantowy
sztandar z białym orłem, a ludzie zgromadzeni przed budynkiem powitali to okrzykami: Niech żyje Polska!”. Tak rozpoczął się w Kaliszu pierwszy dzień niepodległości.

GMACH SĄDU OKRĘGOWEGO

W latach 1899-1918 przed tym budynkiem stał pomnik cara Aleksandra II, a na jego tyłach znajdował się dziedziniec, który częściowo osłaniała zabudowa sąsiednich działek. Dzięki temu był on dobrym miejscem na tajne zbiórki członków Straży Obywatelskiej.
11 listopada 1918 r., o godzinie 4 po południu, na podwórzu Trybunału odbyła się zbiórka członków Straży Obywatelskiej i Polskiej Organizacji Wojskowej. Wyruszyć oni mieli stąd do koszar przy ul. Kolegialnej i na Nowym Świecie, w celu rozbrojenia znajdujących się tam żołnierzy niemieckich. Do akcji tej jednak nie doszło, bo utworzona tego dnia Rada Robotniczo-Żołnierska zarządziła wycofanie niemieckich oddziałów wojskowych do Skalmierzyc. W związku z tym Straż Obywatelska nie podjęła działań zbrojnych i zajęła się strzeżeniem porządku publicznego, co czyniła przez kilka następnych dni, aż do powstania milicji miejskiej. W latach 1899-1918 przed tym budynkiem stał pomnik cara Aleksandra II, a na jego tyłach znajdował się dziedziniec, który częściowo osłaniała zabudowa sąsiednich działek. Dzięki temu był on dobrym miejscem na tajne zbiórki członków Straży Obywatelskiej.

DOM POPÓW” PRZY UL. NIECAŁEJ
W połowie listopada 1918 r. budynek ten przeznaczony został na kwaterę dla ochotników pochodzących z Prowincji Poznańskiej (byłego Wielkiego Księstwa Poznańskiego), którzy nielegalnie przekraczali granicę z zamiarem służenia w wojsku polskim. W Kaliszu organizowano dla nich odrębny batalion. Po sformowaniu miał przejść przez granicę i wziąć udział w wyzwalaniu zachodniej części Wielkopolski spod pruskiej władzy. Ponieważ liczba rekrutów szybko powiększała się, 23 listopada batalion otrzymał większy budynek przy ul. Łódzkiej (naprzeciw więzienia). 2 grudnia 1918 r. liczył on przeszło 100 osób i przeniesiony został do koszar w Szczypiornie, zajętych tego dnia przez żołnierzy polskich. W dniu 8 grudnia 1918 r. nadano mu nazwę Pierwszego Batalionu Pogranicznego, a jego dowódcą mianowano ppor. W. Wawrzyniaka.

ZABUDOWANIA POJEZUICKIE PRZY UL. KOLEGIALNEJ

W latach 1806-1831 była to polska szkoła wojskowa. Później stacjonowało tu wojsko carskie, a w czasie I wojny światowej niemieckie. W drugiej połowie listopada 1918 r. skoszarowani tu byli kaliscy peowiacy”, z formującego się w mieście pułku okręgowego, który 12 grudnia otrzymał nazwę 29. Pułku Piechoty.

Na placu, w dniu 1 grudnia 1918 r. por. J. Ulrych dowódca Sztabu
Wojskowego Ziemi Kaliskiej (rozwiązanego 10 grudnia1918) oraz ppor. J. Łepkowski dowódca VIII Okręgu POW, pożegnali część żołnierzy kaliskiego” pułku okręgowego (późn. 29. Pułku Piechoty), wyjeżdżających na front wschodni, by walczyć w obronie Lwowa. Jego dowódcą był najpierw płk J. Lewszecki, a od 12 grudnia ppłk K. Szemiot. 13 grudnia 1918 r. w tym samym miejscu, po Mszy św. w ówczesnej kolegiacie, przysięgę wojskową złożyli żołnierze Pierwszego Batalionu Pogranicznego, którzy od końca
grudnia 1918 r. brali udział w powstaniu wielkopolskim.

KLASZTOR POBERNARDYŃSKI 8 (DZIŚ OO. JEZUITÓW)

W latach I wojny światowej w klasztorze mieściła się siedziba niemieckiej
żandarmerii, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości skoszarowani w nim byli od połowy listopada do końca grudnia 1918 r. harcerze z Kompanii Harcerskiej i oddziału Pogotowia Młodzieży, których duża grupa wyjechała 1 grudnia 1918 r. na służbę garnizonową w Warszawie.

Budowa kolei warszawsko-kaliskiej trwała trzy lata,a pierwszy pociąg odjechał z Kalisza 15 listopada 1902roku. Budynek dworca powstał w 1905 r. według projektu C. Domanie-wskiego. W 1906r. kolej ta połączona została z siecią kolei niemieckiej. W dniu 27 maja 1919 r. na dworcu odbyły się rozmowy Józefa Piłsudskiego z gen. Józefem Dowbor Muśnickim i gen. Józefem Hallerem, których efektem było utworzenie Wojska Polskiego, pod dowództwem przyszłego Marszałka Polski.

KALISZ-SZCZYPIORNO.
Kampus Wyższej Szkoły Kryminologii i Penitencjarystyki

Kampus WSKiP mieści się w budynkach koszar wzniesionych pod koniec XIX w. przez władze carskie dla straży pogranicznej. Obejmuje zabudowania dawnej komory celnej, której naczelnikiem w latach 40. XIX w. był W. Chmielowski, ojciec św. Brata Alberta. Do niedawna była to siedziba Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu. W latach I wojny światowej budynki zajmowali żołnierze niemieccy, nadzorujący znajdujący się obok obóz jeniecki. W dniu 2 grudnia 1918 r. przybył do nich płk J. Lewszecki, dowódca Okręgu Wojskowego w Kaliszu z żądaniem natychmiastowego opuszczenia Szczypiorna. Jego polecenie zostało wykonane i koszary zajęli przybyli wraz z pułkownikiem żołnierze formującego się w Kaliszu batalionu poznańskiego”. Batalion otrzymał później nazwę Pierwszego Batalionu Pogranicznego. Oficjalne przekazanie koszar przez niemiecką Radę Robotniczo-Żołnierską nastąpiło nieco później, ale już od tego dnia stały się one miejscem stacjonowania batalionu, który pełnił służbę patrolową na granicy. W trakcie jednego z patroli, 27 grudnia 1918 r., zginął pod Boczkowem Jan Mertka pierwszy żołnierz polski poległy w Wielkopolsce tuż przed wybuchem powstania wielkopolskiego.

KALISZ-SZCZYPIORNO
Fila nr 6 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka w Kaliszu
Otwarcie Filii nr 6 z Oddziałem Izba Pamięci Szczypiorna” przy ul. Wrocławskiej 189A nastąpiło 17 czerwca 2020 r. Izba Pamięci Szczypiorna” jest jeszcze przygotowywana i zostanie otwarta jesienią.
W latach 1905-1907 był to budynek, który służył za łaźnię, usytuowaną przy obozie Legionistów Józefa Piłsudskiego w Szczypiornie.
Do niedawna mieściła się tu Izba Pamięci. Prezentowana tam wystawa poświęcona była internowaniu legionistów w obozie jenieckim, Pierwszemu Batalionowi Pogranicznemu oraz grze w piłkę ręczną, zwaną potocznie szczypiorniakiem”.

Urząd Miasta Kalisza, kalisz.pl/dla-mieszkanca/aktualnosci/kalisz-poznaj-i-odkryj-na-nowo,31067