.jpg)
Pośrednią przyczyną wybuchu powstania był koniec Wielkiej Wojny, czyli klęska Niemiec w I wojnie światowej. Kiedy międzynarodowy konflikt dobiegł końca, nie wiadomo było, do kogo należeć będzie Wielkopolska. Istotną i pośrednią przyczyną wybuchu powstania był bardzo silny ruch niepodległościowy Wielkopolan. Jeszcze podczas trwania I wojny światowej na terenach Wielkopolski tworzono organizacje narodowe dla młodzieży i dorosłych, w tym Polską Organizację Wojskową. Warto podkreślić, że każde przedsięwzięcie militarne i paramilitarne były wówczas tajne. Jeszcze przed wybuchem powstania, a już po zakończeniu I wojny światowej, 13 listopada doszło do tzw. „zamachu na ratusz”. Było to zorganizowane najście na posiedzenie Wydziału Wykonawczego Rady Robotników i Żołnierzy, w którym większość stanowili Niemcy. Po udanej akcji, czterech Polaków (Bohdan Hulewicz, Mieczysław Paluch, Henryk Śniegocki, Zygmunt Wiza) zastąpiło na posiedzeniu czterech Niemców i zdobyło kontrolę nad Komendą Miejską oraz niemiecką Komendą Generalną V Korpusu.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania był przyjazd (wracającego z zagranicy do Warszawy przez Poznań) Ignacego Jana Paderewskiego. Artysta, witany owacjami, wielkim bankietem, pojawił się w oknie hotelu „Bazar” oraz przemawiał do tłumów. Pod wpływem jego mowy Poznaniacy zaczęli wywieszać polskie flagi. Niemcy bojąc się powstania polskiego, sami rozpoczęli działania zbrojne. Po spotkaniu z Paderewskim – 27 grudnia o godzinie 16:30 strzałami na hotel „Bazar”, w którym przebywał – wywołali powstanie.
Polacy doskonale przygotowali zryw – wybuch insurekcji nastąpił w kilku miejscach naraz. Doskonała synchronizacja wybuchu powstania w kilku lokalizacjach sprawiła, że Polacy bardzo szybko opanowali policję niemiecką, zdobyto zamek, pocztę i ważne elementy centrum miasta Poznania. W kilka dni Polacy zajęli całą Prowincję Poznańską, także dzięki świetnie wyszkolonym (w wojsku niemieckim) żołnierzom oraz dowództwu powstania: majorowi Stanisławowi Taczakowi i generałowi Józefowi Dowbor-Muśnickiemu. Efekty powstania to jednak przede wszystkim zasługa samych powstańców a nie zabiegów dyplomatycznych. 28 grudnia Poznań był więc Polski. Ale nie tylko to miasto. Na prowincji wypadki toczyły się w równie zawrotnym tempie. Jeszcze 27 grudnia Polacy opanowali Szamotuły, Pniew, Opalenicę, Buk, Trzemeszno, Wrześnię i Gniezno. Do 29 grudnia w rękach powstańców były też Grodzisk Wielkopolski, Klecko, Kórnik, Wielichowo, Witkowo i Wronki. Do listy tej trzeba doliczyć Środę Wielkopolską i Śrem – gdzie Niemcy sami przekazali władzę Polakom jeszcze przed wybuchem walk a także Ostrów Wielkopolski.
Pierwszym powstańcem, który poległ, był Jan Mertka. Zginął 27 grudnia 1918 roku o godzinie 11:30 w podkaliskim Boczkowie. Boczków natomiast był pierwszą miejscowością całkowicie wyzwoloną przez powstańców. Dziś stoi tam pomnik upamiętniający śmierć Jana Mertki. Pierwszy poległy powstaniec, został pochowany w Ostrowie, na cmentarzu przy ul. Wrocławskiej (później jego prochy przeniesiono na cmentarz przy ul. Limanowskiego w Ostrowie) dnia 31 grudnia 1918 r. Na pogrzeb przybyły tłumy, które chciały oddać hołd polskiemu bohaterowi. Pośmiertnie przyznano mu Krzyż Walecznych oraz Wielkopolski Krzyż Powstańczy.
Inną przyczyną sukcesu powstania jest wybranie odpowiedniego momentu historycznego. Niemcy byli przemęczeni klęską I wojny światowej, poddawali się łatwo. Nie byli też zbyt dobrze zorganizowani. Grudniowe posiłki niemieckich żołnierzy przysyłane był jedną trasą: koleją w Poznaniu, nietrudno więc było rozbroić nowo przyjeżdżających Niemców. Nie można zapominać też o pomocy cywilów. Organizowanie kwater, kuchni polowych, darmowych posiłków i noclegów, było kluczowe dla sukcesu zrywu.
Powstanie zakończyło się szybko, bo już 16 lutego 1919 r. rozejmem w Trewirze. Dzięki sukcesowi powstania Poznań nie był zależny od Niemiec. Dopiero 20 marca 1920 r. 2/3 ludności Wielkopolski zagłosowało za przyłączeniem tych ziem do Polski oraz wybranie j. polskiego jako języka urzędowego. Sukces powstania został przypieczętowany traktatem wersalskim 28 czerwca 1919 r., wtedy do Polski powróciła prawie cała Wielkopolska.
Więcej informacji o wydarzeniach
